4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi çerçevesinde temel rekabet ihlallerinden biri olarak kabul gören kartellerin yanı sıra, rakipler arasındaki bazı anlaşmalar ile üretim ve dağıtım zincirinin farklı kademelerinde yer alan teşebbüsler arasındaki (dikey) anlaşmalar rekabeti sınırlayıcı etkiler taşımaları halinde 4. madde kapsamında değerlendirilmektedir.

Rakipler Arası Anlaşmalar

Rakipler arasında üretim, dağıtım, pazarlama gibi herhangi bir faaliyette uzmanlaşma, teknoloji transferi ya da ortak Ar-Ge çalışmaları yürütülmesi gibi amaçlarla akdedilen anlaşmalar, tarafları arasında işbirliği yaratarak ticari kararların birlikte alınması ya da üçüncü teşebbüslerin faaliyetlerinin zorlaştırılması gibi rekabeti kısıtlayıcı etkiler doğurabileceği gibi, bu tür anlaşmaların etkinlik doğurucu yönleri de söz konusu olabilmektedir. 

Dikey Anlaşmalar

Üretim ve dağıtım zincirinin farklı aşamalarında yer alan teşebbüsler arasında malların alımı, satımı ya da yeniden satımı amacıyla akdedilen dikey anlaşmalar, tarafların birbirlerine yönelik olarak getirdikleri bazı yükümlülükler nedeniyle rekabeti sınırlayıcı etki taşıyabilmektedir. Bu yükümlülüklere örnek olarak dağıtım anlaşmalarında sağlayıcı konumundaki teşebbüs tarafından mallarının dağıtımını gerçekleştiren alıcıya yönelik olarak getirilen rakip mal satmama yükümlülüğü verilebilecektir. Bu ve benzeri yükümlülükler anlaşma taraflarına pazar gücü sağlama ve üçüncü teşebbüslerin faaliyetlerini zorlaştırma gibi etkiler doğurabilmektedir. Bununla birlikte dikey anlaşmaların başta dağıtımda yarattıkları etkinlik temelinde olmak üzere rekabetçi etkileri de olabilmektedir.

Rekabeti sınırlayıcı yönlerinin yanı sıra rekabetçi etkileri de bulunan ve yukarıda yer verildiği üzere temel olarak ikili ayrımda ele alınabilecek bu anlaşmalara yönelik rekabet hukuku değerlendirmesinde esas olarak, anlaşmaların rekabeti sınırlayıcı etkileri ile etkinlik doğurucu rekabetçi etkileri analiz edilmekte, net rekabetçi etki yaratan anlaşmalar grup veya bireysel muafiyet rejimi altında 4054 sayılı Kanun’un 4. madde yasağından muaf tutulabilmektedir.

Grup muafiyeti rejimi temel olarak 2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyet Tebliği (2002/2 sayılı Tebliğ) ile düzenlenmekte olup, 2002/2 sayılı Tebliğ’in uygulanma esasları Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz’da yer almaktadır.

Rekabeti sınırlayıcı yönleri bulunması nedeniyle 4. madde kapsamında değerlendirilen dikey anlaşmalar, grup muafiyeti kapsamında yer almamaları halinde 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi çerçevesinde muafiyet incelemesine tabi tutularak yarattıkları fayda ve sebep oldukları zarar yönüyle ele alınırlar. Bu noktada belirtmek gerekir ki bu tür anlaşmalara ilişkin bildirim yükümlülüğü bulunmaması, muafiyet değerlendirmesinin öncelikle teşebbüs ve teşebbüs birliklerince yapılması gerektiği anlamına gelmektedir. Teşebbüslerin ve teşebbüs birliklerinin muafiyet değerlendirmesi yaparken 5. maddedeki koşulların yanında, grup muafiyet tebliğlerini, bu tebliğleri açıklayan kılavuzları ve Kurulun geçmiş kararlarını dikkate almaları yerinde olacaktır. 

Bayilik Anlaşmaları

Bayilik anlaşmaları, üretim /hizmet zincirinin farklı aşamalarında bulunan teşebbüsler arasında, malların yeniden satımı amacıyla yapılan dikey anlaşma türlerinden biridir. Bayilik anlaşmalarında bir tarafta mal ya da hizmetin sağlayıcısı konumunda bulunan bir teşebbüs diğer tarafta ise o ürünün yeniden satıcısı konumunda bulunan alıcı teşebbüs yer almaktadır. Bayilik anlaşmaları rekabeti sınırlayıcı etkiler barındırmaları halinde 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında değerlendirilmektedir. Bu tür anlaşmalarda genellikle sağlayıcı tarafından alıcıya rakip mal satmama yükümlülüğü ya da belirlenen bölge dışına satış yapmama yükümlülüğü gibi sınırlamalar getirilmektedir. Bu tür bayilik anlaşmaları 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında değerlendirilmekte, bununla birlikte belirli koşulları taşımaları halinde söz konusu maddenin uygulamasından muaf tutulabilmektedir.

Bayilik anlaşmalarına ilişkin olarak iki grup muafiyeti söz konusudur: 

2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyet Tebliği (2002/2 sayılı Tebliğ) tüm sektörlere yönelik olarak, bayilik anlaşmalarının hangi koşulları taşımaları halinde 4. madde uygulamasından muaf olduklarını ortaya koymaktadır. 2002/2 sayılı Tebliğ’in uygulanma esasları Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz’da detaylı olarak açıklanmaktadır.

Motorlu taşıtlar sektöründe gerçekleştirilen bayilik anlaşmalarına yönelik olarak ise 2005/4 sayılı Motorlu Taşıtlar Sektöründeki Dikey Anlaşmalar ve Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği (2005/4 sayılı Tebliğ) çıkarılmıştır. 2005/4 sayılı Tebliğ’in uygulanma esasları Motorlu Taşıtlar Sektöründeki Dikey Anlaşmalar ve Uyumlu Eylemlere İlişkin Grup Muafiyeti Tebliğinin Açıklanmasına Dair Kılavuz’da detaylı olarak açıklanmaktadır.

Diğer dikey anlaşmalarda da söz konusu olduğu gibi grup muafiyeti kapsamına girmeyen bayilik anlaşmaları 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi çerçevesinde bireysel muafiyet değerlendirmesine tabi tutulabilmektedir.